System ochrony zabytków opiera się przede wszystkim na ustawowo określonym systemie prawnym. Do najważniejszych aktów prawnych regulujących sposób ochrony i zarządzania zabytkami w Polsce należą:

1. Konstytucja RP z dnia 2 kwietnia 2007 r. (art. 5, 6 i 73 oraz jej preambuła),

2. Ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami wraz z rozporządzeniami wydanymi do tej ustawy, tj.:
– Rozporządzenie Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 2 sierpnia 2018 r. w sprawie prowadzenia prac konserwatorskich, prac restauratorskich, badań konserwatorskich przy zabytku wpisanym do rejestru zabytków albo na Listę Skarbów Dziedzictwa oraz robót budowlanych, badań architektonicznych i innych działań przy zabytku wpisanym do rejestru zabytków, a także badań archeologicznych i poszukiwań zabytków,
– Rozporządzenie Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 26 maja 2011 r. w sprawie prowadzenia rejestru zabytków, krajowej, wojewódzkiej i gminnej ewidencji zabytków oraz krajowego wykazu zabytków skradzionych lub wywiezionych za granicę niezgodnie z prawem,
– Rozporządzenie Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 10 września 2019 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie prowadzenia rejestru zabytków, krajowej, wojewódzkiej i gminnej ewidencji zabytków oraz krajowego wykazu zabytków skradzionych lub wywiezionych za granicę niezgodnie z prawem,
– Rozporządzenie Ministra Kultury z dnia 16 sierpnia 2017 r. w sprawie udzielania dotacji celowej na prace konserwatorskie, restauratorskie i roboty budowlane przy wpisanym na Listę Skarbów Dziedzictwa oraz prace konserwatorskie, restauratorskie i roboty budowlane przy zabytku wpisanym do rejestru zabytków,
– Rozporządzenie Ministra Kultury, Dziedzictwa Narodowego i Sportu z dnia 19 kwietnia 2021 r. zmieniających rozporządzenie w sprawie w sprawie udzielania dotacji celowej na prace konserwatorskie, restauratorskie i roboty budowlane przy wpisanym na Listę Skarbów Dziedzictwa oraz prace konserwatorskie, restauratorskie i roboty budowlane przy zabytku wpisanym do rejestru zabytków,
– Rozporządzenie Ministra Kultury z dnia 25 sierpnia 2004 r. w sprawie organizacji i sposobu ochrony zabytków na wypadek konfliktu zbrojnego i sytuacji kryzysowych,
– Rozporządzenie Ministra Kultury z dnia 12 maja 2004 r. w sprawie odznaki „Za opiekę nad zabytkami”,
– Rozporządzenie Ministra Kultury z dnia 9 lutego 2004 r. w sprawie wzoru znaku informacyjnego umieszczanego na zabytkach nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków,
– Rozporządzenie Ministra Kultury z dnia 1 kwietnia 2004 r. w sprawie nagród za odkrycie lub znalezienie zabytków archeologicznych,
– Rozporządzenie Ministra Kultury z dnia 9 kwietnia 2004 r. w sprawie organizacji wojewódzkich urzędów ochrony zabytków,
– Rozporządzenie Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 18 lutego 2011 r. w sprawie wzorów dokumentów oceny wskazującej czas powstania zabytku, wyceny zabytku oraz potwierdzenia wwozu zabytku na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej,
– Rozporządzenie Ministra Kultury z dnia 18 kwietnia 2011 r. w sprawie wywozu zabytków i przedmiotów o cechach zabytków za granicę,
– Rozporządzenie Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 10 stycznia 2014 r. w sprawie dotacji na badania archeologiczne,
– Rozporządzenie Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 19 sierpnia 2015 r. w sprawie krajowego rejestru utraconych dóbr kultury.

3. Przepisy prawne z innych aktów prawnych, mające związek z ochroną zabytków, m.in.:
– Ustawa z dnia 28 marca 1933 r. o grobach i cmentarzach wojennych,
– Ustawa z dnia 31 stycznia 1959 r. o cmentarzach i chowaniu zmarłych,
– Ustawa z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym,
– Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane,
– Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska,
– Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody,
– Ustawa z dnia 28 września 1991 r. o lasach,
– Ustawa z dnia 3 lutego 1995 r. o ochronie gruntów rolnych i leśnych,
– Ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami,
– Ustawa z dnia 9 października 2015 r. o rewitalizacji,
– Ustawa z dnia 24 kwietnia 2015 r. o zmianie niektórych ustaw w związku ze wzmocnieniem narzędzi ochrony krajobrazu,
– Ustawa z dnia 12 stycznia 1991 r. o podatkach i opłatach lokalnych,
– Ustawa z dnia 28 lipca 1983 r. o podatkach od spadków i darowizn,
– Ustawa z dnia 15 listopada 1984 r. o podatku rolnym,
– Ustawa z dnia 14 lipca 1983 r. o narodowym zasobie archiwalnym i archiwach,
– Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych,
– Ustawa z dnia 5 sierpnia 2010 r. o ochronie informacji niejawnych,
– Ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie województwa,
– Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym,
– Ustawa z dnia 20 lutego 2015 r. o rzeczach znalezionych.

Aktualne teksty ww. ustaw i rozporządzeń dostępne są w Internetowym Systemie Aktów Prawnych: https://isap.sejm.gov.pl. Internetowy System Aktów Prawnych (ISAP) to system informacji prawnej redagowany przez zespół specjalistów w Ośrodku Informatyki Kancelarii Sejmu. ISAP jest częścią Systemu Informacyjnego Sejmu.